Image
Image
Image
Image

Wieczny spokój pod Giewontem

ZAKOPANE (TATRY)


Witkiewicz, Orkan, Zaruski, Makuszyński, Marusarz… Na tabliczkach mnóstwo znanych nazwisk. Zakopiański cmentarz na Pęksowym Brzyzku od typowych alei zasłużonych odróżnia się tym, że nie ma na nim wielkich pomników - dominuje góralski folklor i prostota.



cmentarz na peksowym  brzyzku.jpgTuż obok są gwarne, wiecznie zatłoczone Krupówki i bazarek na którym można kupić ciupagę czy oscypki. Ale na Pęksowym Brzyzku jest cicho i zwykle pusto (no, chyba że przyjedzie wycieczka). Wśród starych drzew tworzących atmosferę parku, jest około 300 grobów. Nie ma wśród nich dwóch takich samych, a niektóre to prawdziwe dzieła sztuki. Zdobią je proste krzyże, zafrasowane, wyciosane z drewna "Jezuski", malunki na szkle, rzeźbione mini-kapliczki…

 

 

 

 

 

Cepry co Zakopane umiłowali


zakopane-cmentarz na peksowym  brzyzku (kornel makuszynski.jpg Cmentarz na Pęksowym Brzyzku powstał w połowie XIX wieku. Wtedy właśnie Jan Pęksa ofiarował miastu kawałek swoich włości, leżących malowniczo na "brzyzku" co w góralskiej gwarze oznacza "stromy teren nad potokiem".

Gdzie nie spojrzę to znane nazwiska. Na przykład Tytus Chałubiński (1820-89), urodzony w Radomiu lekarz i przyrodnik, który wykreował modę na Zakopane. To dzięki niemu pod Tatry zaczęli przyjeżdżać znani artyści, pisarze, politycy, cała towarzyska śmietanka końcówki XIX i I poł. XX wieku. Niektórzy z owych "ceprów" tak polubili Podhale - tutejsze krajobrazy i folklor, że zostali już na zawsze.

Moją uwagę zwracają oryginalne w formie krzyże - jeden, nowoczesny, zdobi mogiłę Władysława Hasiora, znanego rzeźbiarza, malarza i scenografa (1928-99), drugi, tradycyjny, drewniany, należy do architekta i rzeźbiarza Karola Stryjeńskiego (1837-1932). Z drugiej strony przecinającej cmentarz alejki dwóch nastolatków w skupieniu zapala znicze na ozdobionej szkolnymi tarczami mogile Kornela Makuszyńskiego (1884-1953). Grób autora "Awantury o Basię" czy "Szatana z siódmej klasy" zakopane-cmentarz na peksowym  brzyzku -przerwa tetmajer.jpgprzypomina nieco góralską kapliczkę. Naprzeciwko leżą zakochani w górach poeci - Władysław Orkan (1875-1930) i Kazimierz Przerwa Tetmajer (1865-1940). Za nimi, w grobowcu z kamieni, wieczny odpoczynek znalazł Stanisław Witkiewicz (1851-1915), architekt który wymyślił tak lubiany do tej pory (nie tylko w górach) styl "zakopiański", zwany też od jego nazwiska "witkiewiczowskim". Najpiękniejsze obiekty, jakie możemy zobaczyć w "stolicy Tatr" są właśnie jego autorstwa - m.in. wille "Koliba" czy "Pod Jedlami", a także kaplica na Jaszczurówce. Jest też na cmentarzu symboliczny grób jego syna - słynnego Witkacego (1885-1939), artysty o nieprzeciętnych zdolnościach, od malarstwa po dramatopisarstwo. Po tym jak na wieść o wkroczeniu wojsk radzieckich do Polski popełnił samobójstwo, został pochowany na Polesiu, gdzie wówczas przebywał. W 1988 roku ekshumowane prochy z pompą przewieziono do Zakopanego i umieszczono w grobie matki. Tyle, że jak się okazało, wcale nie Witkacego szczątki sprowadzono… 

 

 

Słynni górale


grob marusarzow na zakopianskim cmentarzu.jpgGroby znanych "ceprów" przemieszane są z grobami rodowitych górali. Śledząc wzrokiem przechadzającego się z elegancją czarnego kota, natrafiam na miejsce pochówku Józefa Krzeptowskiego (1904-71), którego kurierską działalność przypomina znak Polski Walczącej. Przystaję też przy rzeźbionym krzyżu na mogile Jana Krzeptowskiego, znanego po prostu jako Sabała. Słynny gawędziarz nie rozstawał się ze swoimi gęślikami, jak nazywa się małe góralskie skrzypki. Wraz z ciupagą włożono mu je nawet do trumny.

Zmarłego w 1993 roku Stanisława Marusarza kojarzę nie tylko jako narciarza i olimpijczyka, ale również kuriera. Udało mu się uciec z rąk hitlerowców, natomiast jego pochowanej po sąsiedzku siostrze, Helenie Marusarzównie (1918-44) - już nie. Ta dzielna narciarska Mistrzyni Polski za działalność w AK zapłaciła życiem - kiedy miała 23 lata została rozstrzelana przez gestapo. Jest też symboliczny grób Bronisława Czecha (1908-44), który był nie tylko trzykrotnym olimpijczykiem jeśli chodzi o narciarstwo, ale także pilotem i instruktorem szybowcowym zamordowanym w obozie w Oświęcimiu. Pusta jest też mogiła, już nie górala, lecz pochodzącego z Podola generała Mariusza Zaruskiego (1867-1941). Zazwyczaj kojarzymy go jako marynarza i prekursora polskiego żeglarstwa (na nagrobnej tablicy jest kotwica), tymczasem Zaruski równie jak morze kochał też góry - przeszedł do historii jako taternik, pierwszy naczelnik Tatrzańskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego. Niestety, wywieziony w czasie wojny w głąb Rosji, zmarł daleko i od morza, i swoich Tatr.

Nastrojową, cmentarną ciszę przerywa nagle szkolna wycieczka. Nauczycielka opowiada dzieciom o Wielkich Polakach pochowanych na Pęksowym Brzyzku. Lekcja patriotyzmu i historii w tym uroczym miejscu na pewno im się przyda.

Blog - regiony

Image
Image
© 2022 Monika Witkowska. All Rights Reserved. Designed by grow!